Ankieta - zalety i wady
Ankieta zapewnia liczne korzyści, przy czym wiele zależy od metody wykonania badania.
Zalety ankiety
Możliwość uzyskania wysokiej jakości danych
Badanie ankietowe przeprowadzane w sposób pośredni zapewnia badanemu bardzo dogodne warunki. Respondent może dłużej zastanowić się nad pytaniem i tym samym udzielić bardziej wyczerpującej odpowiedzi. Z uwagi na anonimowość badania i brak bezpośredniego kontaktu z ankieterem badany może być bardziej skłonny do szczerości. Co ważne, dotyczy to także pytań dotyczących spraw intymnych (np. preferencji seksualnych), nielegalnych (np. przemocy, narkotyków) czy drażliwych (np. nałogów).
Duży komfort osoby badanej
Ankieta to bardzo wygodna forma przeprowadzania badania, ponieważ wszystko tak naprawdę zależy od respondenta. To osoba badana decyduje, czy i kiedy wypełni kwestionariusz. Jeżeli w trakcie badania respondent zniechęci się (np. ze względu na dużą liczbę pytań), może w każdej chwili zrezygnować z wypełnienia ankiety. Ponadto dzięki samodzielnemu wypełnianiu kwestionariusza respondent ma poczucie anonimowości i nie odczuwa presji, co ma duże znaczenie zwłaszcza przy ankietach organizowanych w miejscu pracy.
Możliwość dotarcia do bardzo dużej grupy osób
W wywiadzie telefonicznym czy bezpośrednim ankieter rozmawia z każdą osobą pojedynczo – takie badanie musi być zatem skierowane do wąskiej grupy osób albo zajmie wiele czasu i będzie generowało znaczne koszty. Tymczasem ankieta pozwala dotrzeć jednocześnie do bardzo wielu osób korzystających z danego medium (strony internetowej, poczty e-mail, gazety). Co ważne, w przypadku badań przeprowadzonych przez internet ankieter zyskuje niemal nieograniczony zasięg – ankietę mogą wypełnić także osoby mieszkające za granicą czy chwilowo niedostępne (ankietę można odesłać w późniejszym terminie).
Oszczędność kosztów
Badanie w formie wywiadu wiąże się z dużymi wydatkami: trzeba zatrudnić ankieterów, ponosić koszty połączeń telefonicznych lub osobistych wizyt ankieterów, zainwestować w program do opracowywania danych. Tymczasem ankieta internetowa nie generuje wysokich kosztów – wystarczy opracować kwestionariusz w programie do tworzenia ankiet (niektóre są dostępne za darmo), a następnie umieścić go na stronie internetowej lub wysłać na adresy e-mail. Niemniej ankiety rozprowadzane tradycyjnie generują większe koszty, związane np. z wydrukowaniem ankiet i wysyłką.
Oszczędność czasu
Do stworzenia własnej ankiety nie trzeba specjalnych umiejętności – wystarczy korzystać z internetu i obsługiwać komputer. Programy do tworzenia ankiet są dość intuicyjne, dzięki czemu zaprojektowanie kwestionariusza przebiega szybko i nie stwarza poważniejszych problemów nawet tym osobom, które robią to po raz pierwszy. Dane ze zwróconych ankiet są od razu przetwarzane, więc ankieter nie traci czasu na ich zebranie i opracowanie. Badanie można zatem przeprowadzić bardzo szybko, co ma znaczenie zwłaszcza przy projektach uczelnianych.
Możliwość zastosowania zaawansowanych narzędzi
Serwisy i programy do tworzenia ankiet są proste w obsłudze, ale część z nich oferuje dodatkowe, bardzo przydatne funkcje. Ankieta może działać interaktywnie – przykładowo po zaznaczeniu płci żeńskiej, kwestionariusz może wyświetlać tylko pytania przeznaczone dla kobiecej części grupy badawczej. Ponadto program może wprowadzić dodatkowe pytania sondujące, dzięki którym respondent może udzielić bardziej szczegółowej odpowiedzi na wcześniejsze pytanie zadane w formie zamkniętej. Przed wybraniem danego programu/serwisu warto zatem sprawdzić, jakie funkcje oferuje.
Łatwość opracowania danych
W odróżnieniu od badań przeprowadzonych w formie wywiadu telefonicznego lub bezpośredniego opracowanie danych z ankiet internetowych jest bardzo proste, nawet jeśli zawierają wiele pytań. Wypełnione kwestionariusze spływają natychmiast, a serwis lub program do ankiet sam zajmuje się ich przetwarzaniem. Dzięki zautomatyzowaniu procesu zbierania i opracowania danych można zaoszczędzić sporo czasu i uniknąć pomyłki wynikającej z czynnika ludzkiego.
Ankieta z pewnością ułatwia zbieranie danych, jednak ma swoje minusy. Co warto wziąć pod uwagę, przygotowując badanie ankietowe?
Wady ankiety
Ograniczone możliwości pogłębienia badań
W ankiecie respondenci odpowiadają wyłącznie na pytania przewidziane w kwestionariuszu. W dużej mierze są to krótkie pytania zamknięte, które ograniczają możliwość głębszego wniknięcia w problem badawczy. Nawet jeżeli ankieta zawiera otwarte pytania uzupełniające, to respondent może je pominąć lub udzielić lakonicznej odpowiedzi. Rola ankietera ogranicza się do opracowania kwestionariusza, wybrania grupy badawczej oraz kwestii organizacyjnych (jak dostarczyć ankiety i je odebrać). W odróżnieniu od wywiadu bezpośredniego (np. telefonicznego) ankieter nie może zatem zadać bardziej szczegółowych czy dodatkowych pytań.
Ryzyko niezrozumienia pytań przez respondenta
Ankieter powinien zredagować pytania w kwestionariuszu w taki sposób, żeby respondenci nie mieli problemów z poprawną interpretacją treści. Jednak ryzyko niezrozumienia pytań istnieje, zwłaszcza gdy pytania są długie i sformułowane fachowym językiem (np. prawniczym). W dodatku badania ankietowe często mają charakter pośredni, czyli odbywają się bez udziału ankietera, który mógłby wyjaśnić osobie badanej treść pytania.
Trudności z dotarciem do części respondentów
Kwestionariusz może dotrzeć do respondentów różnymi kanałami. Dawniej polegano głównie na poczcie, prasie czy osobistej wizycie ankietera, dziś ankiety najczęściej przesyłane są drogą elektroniczną. W ten sposób część osób może być wykluczona z projektu badawczego, np. ze względu na brak dostępu do internetu czy słabe obycie z niektórymi funkcjami (np. pocztą e-mail). Żeby zapewnić większą reprezentatywność badania, w niektórych przypadkach (np. spisie ludności, spisie rolnym) stosuje się techniki mieszane – przykładowo z osobami, które nie wypełniły kwestionariusza online, przeprowadza się wywiad bezpośredni lub telefoniczny.
Zróżnicowane zaangażowanie respondentów
Choć pośrednie badanie ankietowe zapewnia respondentom komfort i anonimowość, to nie każda osoba równie chętnie przystąpi do wypełnienia kwestionariusza. Badania pokazują, że ankiety internetowe chętniej wypełniają ludzie młodzi, dobrze wykształceni, a także mieszkańcy dużych miejscowości. Nie powinien dziwić też fakt, że kwestionariusze częściej wypełniają osoby, które dobrze sobie radzą z obsługą komputera. Ciekawe jest natomiast to, że większe zaangażowanie wobec tego typu badań wykazują osoby o ekstrawertycznym i otwartym usposobieniu, a także mniej obowiązkowe.
Możliwość zwrócenia pustych ankiet
Powody oddawania pustych kwestionariuszy mogą być różne. Część osób nie wypełni ankiety z braku czasu, inne nie będą miały ochoty na dzielenie się swoimi przemyśleniami, wnioskami czy doświadczeniami. Niektórzy mogą unikać ankiet ze względu na bezpieczeństwo – mogą na przykład potraktować link do kwestionariusza wysłany na pocztę e-mail jak spam lub odnośnik zawierający złośliwe oprogramowanie. W przypadku ankiet tradycyjnych – obecnie rzadko stosowanych – kwestią problematyczną może być odesłanie kwestionariusza pocztą.
Możliwość uzyskania zafałszowanego wyniku
W badaniach ankietowych zachodzi ryzyko nadreprezentacji – wśród respondentów może znaleźć się zbyt duża liczba osób o określonych cechach w stosunku do populacji badanej. Dobrym przykładem są tutaj badania konsumenckie, które sprawdzają poziom satysfakcji klienta z zakupów czy wykonanej usługi. Choć ankiety trafią do wszystkich klientów firmy, to kwestionariusz chętniej wypełnią osoby mające złe doświadczenia niż osoby zadowolone z usługi/produktu. W tej sytuacji ankieta wykaże głównie negatywną ocenę klientów, podczas gdy w rzeczywistości klientów zadowolonych może być znacznie więcej niż niezadowolonych. Wynik badania może być zafałszowany również wówczas, gdy ankieta zostanie wypełniona przez przypadek (np. mężczyzna wypełni kwestionariusz skierowany wyłącznie do kobiet) lub respondenci celowo udzielą nieprawdziwych odpowiedzi (np. ankiety polityczne, społeczne).
Plusy i minusy ankiety - podsumowanie
Ankieta to podstawowe narzędzie w badaniach ilościowych, gdy trzeba dotrzeć do dużej grupy badawczej. Metoda ta jest korzystna zarówno z punktu widzenia ankietera, jak i samego badanego. Z jednej strony badanie przebiega szybko i sprawnie, a z drugiej – zapewnia bardziej anonimowe i komfortowe warunki niż chociażby wywiad bezpośredni. Należy jednak mieć na uwadze, że ankieta nie zawsze zapewni miarodajny wynik, ponieważ część osób może w ogóle nie przystąpić do badania oraz istnieje ryzyko zafałszowania danych.
Bibliografia / Netografia
- Siuda P., Ankieta internetowa: zalety i wady – rekapitulacja, w: Siuda P. (red.), Metody badań online, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, 2016, s. 28-81
- Witaszek Z., Miejsce i rola sondaży w badaniu opinii społecznej, „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, 2007, nr 4 (171), s. 141-162
