Banany - zalety i wady
Banany mają więcej zalet niż wad, przy czym to nie słodki smak jest tutaj najważniejszy. Na co wielbiciele słodkich, żółtych owoców powinni zwrócić szczególną uwagę?
Zalety bananów
Wysoka zawartość cennych składników
Jeden banan o wadze 126 g dostarcza 112 kalorii, niespełna 0,5 g tłuszczu, ok. 1 g białka i ok. 29 g węglowodanów. To dość kaloryczne owoce, jednak warto po nie sięgać ze względu na zawartość witaminy C (jeden banan pokrywa 12% dziennego zapotrzebowania), ryboflawiny (7% d. z.), kwasu foliowego (6% d. z.), niacyny (5% d. z.) oraz związków mineralnych: miedzi (11% d. z.), potasu (10% d. z.) i magnezu (8% d. z.). Dodatkowo banany są bogate w karetonoidy, flawonoidy, związki aminowe oraz błonnik pokarmowy.
Liczne właściwości zdrowotne
Włączenie bananów do codziennej diety to dobry pomysł chociażby ze względu na zdrowie. Badania naukowe sugerują, że owoce te mogą działać dobroczynnie na organizm poprzez:
- dostarczanie antyoksydantów, które niwelują szkodliwe działanie wolnych rodników;
- dostarczanie łatwo przyswajalnych węglowodanów, witamin i minerałów;
- regulowanie apetytu;
- wspieranie układu pokarmowego (poprawa trawienia, łatwiejsze wypróżnianie);
- zmniejszanie ryzyka chorób układu krążenia;
- wspieranie leczenia astmy;
- właściwości antynowotworowe;
- wspomaganie pamięci i procesu uczenia się;
- poprawianie nastroju.
Słodki, przyjemny smak
Dojrzałe banany są bardzo przyjemnym doświadczeniem dla kubków smakowych – stanowią źródło delikatnej słodyczy, nie mają gorzkiego ani kwaśnego posmaku jak inne tropikalne owoce. Dzięki temu za bananami przepadają ludzie w różnym wieku, w tym także dzieci i seniorzy. Po żółte owoce chętnie sięgają również te osoby, które nie lubią ociekającego sokiem miąższu ani intensywnych smaków.
Szybka przekąska
Mimo zakrzywionego kształtu banan jest idealny w swej prostocie. Można go zjeść niemal wszędzie i w każdej chwili – na przerwie w szkole, na placu zabaw, podczas lunchu w pracy, w trakcie podróży autobusem, etc. Do obrania owocu nie potrzeba noża czy innych narzędzi, a cała czynność nie zajmie więcej niż dwie sekundy (choć warto wcześniej umyć skórkę ze względu na pozostałości po środkach chemicznych). Poza tym miłośnik bananów nie ryzykuje, że zaplami ubranie trudnym do sprania sokiem owocowym.
Wiele zastosowań kulinarnych
Banany można jeść na surowo, ale warto również wypróbować inne sposoby na wykorzystanie tego owocu w kuchni. Osoby liczące kalorie mogą przyrządzać zdrowe koktajle bananowe z jogurtem, miodem i nasionami chia. Plasterki banana można wrzucać do owsianki, deserów na zimno czy wypieków. Z przejrzałych owoców można upiec łatwy chlebek bananowy, z kolei zielone można zmiksować na smoothie. Banany można również dodawać do wytrawnych potraw, takich jak curry, gulasz czy sałatka z ryżem. Co więcej, banany można wykorzystać również w postaci przetworzonej – w sklepach dostępne są np. chipsy bananowe, soki i przeciery bananowe oraz mąka z bananów.
Możliwość wykorzystania skórek
Skórkę z banana można po prostu wyrzucić do pojemnika na bioodpady. Jednak osoby, które nie lubią marnotrawstwa, mogą wykorzystać „opakowanie” po bananie do rozmaitych celów. Z żółtej skórki można na przykład zrobić nawóz do roślin albo polerkę do przedmiotów z metalu czy skóry naturalnej. Odpadów po bananie można również użyć do przecierania liści roślin doniczkowych lub jako opatrunku na rany lub ukąszenia owadów. Naukowcy odkryli również, że bananowa skórka jest równie cennym składnikiem jak miąższ i można z niej zrobić, np. mąkę do pieczenia.
Łatwa dostępność
Choć banany nie rosną w Polsce i trzeba je sprowadzać z odległych zakątków świata, to owoc ten jest znacznie łatwiej dostępny niż np. truskawki, maliny czy borówki. Banany można kupić o każdej porze roku i praktycznie w każdym sklepie spożywczym – od lokalnych warzywniaków, przez stragany i targowiska, aż po super- i hipermarkety.
Niska cena
Mimo skomplikowanego i czasochłonnego transportu banany nie nadwyrężą portfela przeciętnego konsumenta. Za 1 kilogram żółtych owoców trzeba zapłacić średnio 7,90 zł, przy czym w niektórych miejscach można zapłacić nie więcej niż 4 zł. W podobnej cenie można dostać pomarańcze, ale już kilogram mandarynek czy kiwi kosztuje ok. 10 zł. Banany są również tańsze również od innych owoców tropikalnych, takich jak mango, liczi, ananas czy melon.
Duże znaczenie dla krajów tropikalnych
Banany mają ogromny wpływ na gospodarkę wielu krajów tropikalnych, gdzie stanowią główne źródło dochodu dzięki eksportowi do Stanów Zjednoczonych czy Europy. Niestety jest i druga strona medalu – państwo uzależnione od eksportu bananów może mocno podupaść wskutek niepowodzenia uprawy (np. ze względu na kataklizm, szkodniki czy choroby). Zdecydowana większość zbiorów zostaje jednak na miejscu, ponieważ banany często są podstawowym składnikiem diety mieszkańców strefy międzyzwrotnikowej.
Banany są bardzo zdrowe, tanie i łatwo dostępne, ale mają też kilka minusów. O czym warto wiedzieć, zanim wrzuci się żółtą kiść do sklepowego koszyka?
Wady bananów
Problematyczna uprawa
Uprawa bananów nie należy do najłatwiejszych. Chociaż w krajach strefy międzyzwrotnikowej panują idealne warunki dla bananowców (dużo słońca i wilgoci), to plantatorzy muszą zmagać się z licznymi zagrożeniami. Przede wszystkim ok. 97% uprawianych bananów to odmiana Cavendish i nie byłoby w tym nic złego, gdyby nie fakt, że uprawa monokulturowa jest podatna na choroby (zwłaszcza grzybowe) i ataki szkodników. Poza tym plantacje są niszczone przez kataklizmy, w tym szczególnie wichury, tropikalne cyklony czy erupcje wulkanów.
Niesprawiedliwe warunki pracy na plantacjach
Banany mają swoją ciemną stronę i nie chodzi tutaj o skórkę pokrytą czarnymi plamkami. Uprawa bananów nie zawsze odbywa się zgodnie z zasadami Sprawiedliwego Handlu (Fair Trade), a pracownicy tropikalnych plantacji zmagają się z takimi problemami jak:
- głodowe pensje,
- bezpłatne nadgodziny,
- ciężka praca w trudnych warunkach (upał, deszcz),
- kontakt ze szkodliwymi pestycydami,
- dyskryminacja kobiet,
- niepewne warunki zatrudnienia (umowy krótkoterminowe),
- niskiej jakości zakwaterowanie,
- przemoc (molestowanie kobiet, siłowe tłumienie strajków pracowniczych).
Zagrożenie dla środowiska
Niestety ten słodki owoc w optymistycznym kolorze nie jest obojętny dla środowiska naturalnego. Uprawy bananów są dziesiątkowane przez szkodniki i czynniki chorobotwórcze (zwłaszcza patogeny grzybowe), w związku z czym plantatorzy stosują ogromne ilości środków ochrony roślin. Pestycydy mają negatywny wpływ na zdrowie pracowników, ale zagrażają również środowisku naturalnemu. Chemikalia zanieczyszczają powietrze oraz przedostają się do ziemi i wód, gdzie szkodzą roślinom oraz przebywającym tam zwierzętom. Dodatkowo plantacje bananów wyjaławiają glebę, dlatego z czasem trzeba przenosić je w inne miejsce, co wiąże się z karczowaniem kolejnych połaci lasów tropikalnych.
Skomplikowany łańcuch dostaw
Banany dostępne w Europie są importowane z tak odległych krajów jak Meksyk, Honduras, Gwatemala, Ekwador, Kolumbia, Peru i Brazylia. Co zrozumiałe, transport owoców z drugiego końca świata nie należy do łatwych. Banany muszą zostać zebrane jeszcze przed zżółknięciem, a do eksportu trzeba wybrać tylko najlepsze okazy, które spełniają surowe normy estetyczne (odpowiedni kształt, wielkość). Transport do Europy odbywa się na statkach wyposażonych w ogromne chłodnie i zajmuje nawet do 2-3 tygodnie. Zanim banany zostaną rozdysponowane do supermarketów, muszą spędzić kilka dni w dojrzewalni, gdzie poddaje się je procesowi przyspieszającemu dojrzewanie z udziałem etylenu.
Możliwość znalezienia „niespodzianki” wśród kiści
Klienci mogą potężnie się zdziwić, sięgając po dorodną kiść żółtych owoców w supermarkecie. Czasami okazuje się, że w międzykontynentalną podróż udały się nie tylko banany, ale i okazy tropikalnej fauny, szczególnie jaszczurki, pająki, a nawet skorpiony. Mimo że nie są to częste przypadki, to dla pewności warto ostrożnie wyjmować banany ze skrzynek, ponieważ można natrafić nawet na śmiertelnie jadowite pająki (tak było m.in. w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych). Swego czasu było głośno również o narkotykach w kiściach bananów, które trafiły do polskich dyskontów.
Niewskazane dla niektórych osób
Wbrew powszechnej opinii banany nie są całkowicie zakazane przy cukrzycy, przy czym najlepiej sięgać po okazy nie do końca dojrzałe (mają niższy indeks glikemiczny) i należy jeść je razem z innymi składnikami. Ze względu na wysoką zawartość potasu banany są natomiast niewskazane przy źle funkcjonujących nerkach. W tym przypadku zachodzi ryzyko hiperkaliemii (nadmiaru potasu we krwi), co może prowadzić do osłabienia, duszności, zwolnienia tętna, a w skrajnych przypadkach spowodować zgon. Z tego samego powodu na banany powinny uważać osoby, które przyjmują suplementy potasu lub leki zwiększające poziom tego pierwiastka we krwi (np. leki na niewydolność serca i nadciśnienie).
Plusy i minusy bananów - podsumowanie
Banany to bardzo zdrowe, niedrogie i przyjemne w smaku owoce, lubiane przez dzieci i dorosłych. Można je jadać na surowo, jak i dodawać do wielu rozmaitych potraw – od koktajli, przez desery i wypieki, aż po dania wytrawne. Niemniej warto również zdawać sobie sprawę, że uprawa tych owoców nie należy do najłatwiejszych i często odbywa się niezgodnie z zasadami Sprawiedliwego Handlu.
Bibliografia / Netografia
- medicalnewstoday.com, Benefits and health risks of bananas, https://www.medicalnewstoday.com/articles/271157#diet, Data publikacji: 20200.01.13, Data odczytu: 2023.04.26
- fairtrade.org.pl, Ciemna strona banana, https://www.fairtrade.org.pl/aktualnosc/ciemna-strona-banana/, Data odczytu: 2023.04.26
- fdc.nal.usda.gov, FoodData Central, U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service, https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/1102653/nutrients, Data odczytu: 2023.04.26
- ekonsument.pl, Prawda o bananach. Pakiet edukacyjny dla nauczycieli i nauczycielek oraz edukatorów i edukatorek., Gontarska M. (red.), Huma M. (red.), Sobolewska A. (tłum.), Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie, Kraków/Warszawa, 2015, https://www.ekonsument.pl/materialy/publ_619_prawda_o_bananach_pakiet_edukacyjny.pdf, Data odczytu: 2023.04.26
- polityka.pl, Schwarzenberg-Czerny U., Wszystko, czego nie chcielibyście wiedzieć o bananach, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ludzieistyle/1638929,1,wszystko-czego-nie-chcielibyscie-wiedziec-o-bananach.read, Data publikacji: 2015.11.03, Data odczytu: 2023.04.26
- healthline.com, 11 Evidence-Based Health Benefits of bananas, Healthline, https://www.healthline.com/nutrition/11-proven-benefits-of-bananas#TOC_TITLE_HDR_13, Data publikacji: 2021.10.29, Data odczytu: 2023.04.26