Demokracja - zalety i wady
Demokracja ma ważne zalety, dzięki czemu jest stawiana za wzór sprawowania władzy w nowoczesnym państwie.
Zalety demokracji
Wpływ obywateli na władzę w państwie
Fundamentalną zasadą demokracji jest suwerenność ludu (narodu). Polega ona na tym, że władzę w państwie sprawują obywatele – robią to poprzez swoich przedstawicieli, wyłonionych drogą powszechnych wyborów. W odróżnieniu od ustroju totalitarnego w prawdziwej demokracji to obywatele kontrolują rządzących, a nie odwrotnie. Co więcej, w państwie demokratycznym nawet rząd wybrany większością obywateli nie jest bezkarny. Jeżeli obywatel uzna, że ustawa lub inny akt prawny narusza jego prawa, wówczas może złożyć skargę na szczeblu krajowym (w Polsce do Trybunału Konstytucyjnego) bądź międzynarodowym (np. Komisji Europejskiej, Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich).
Respektowanie praw mniejszości
Prawdziwa demokracja nie nadużywa władzy i nie ma nic wspólnego z „tyranią większości”. Owszem, w państwie demokratycznym władzę sprawują politycy wybrani przez większość społeczeństwa, jednak zawsze robią to z poszanowaniem wolności i praw mniejszości. Demokracja zakłada wolność i równość wszystkich obywateli, bez względu na status materialny, pochodzenie, religię czy poglądy.
Wolność i liczne prawa jednostki
Państwo demokratyczne zapewnia obywatelom wolności i prawa osobiste, których zadaniem jest szeroko pojęta ochrona jednostki w społeczeństwie. Chodzi o tak podstawowe aspekty jak prawo do życia, wolności i nietykalności osobistej. W demokracji nie ma zatem miejsca na pracę niewolniczą, eksperymenty medyczne bez zgody pacjenta, kary cielesne czy stosowanie tortur. Obywatel państwa demokratycznego ma prawo do uczciwego procesu, a także swobodnego wyrażania myśli, sumienia, wyznania czy poglądów (dlatego nieodzownym elementem demokracji są protesty). Konstytucja zapewnia również prawo do ochrony czci, wizerunku, tajemnicy korespondencji, spokoju i bezpieczeństwa we własnym domu oraz prywatności.
Sprzyjające warunki do rozwoju i spełniania potrzeb
W państwie demokratycznym każdy może swobodnie korzystać ze swoich praw, niezależnie od płci czy poglądów. Obywatel może zatem uczyć się, pracować, odpoczywać, podróżować czy rozwijać swoje zainteresowania. Ważne przy tym jest, aby jednostka zachowała suwerenność – państwo nie powinno narzucać obywatelom sposobu myślenia czy postępowania. Prawdziwa demokracja zapewnia wolność wyboru i możliwość decydowania o własnym losie, co sprzyja indywidualnemu rozwojowi jednostki.
Może mieć korzystny wpływ na wzrost gospodarczy państwa
Według wielu analiz wolność polityczna ma korzystny wpływ na wskaźnik PKB na 1 mieszkańca oraz wzrost gospodarczy. Demokracja zapewnia bowiem swobodę dokonywania wyborów gospodarczych, co korzystnie wpływa na innowacje i przedsiębiorczość, czyli czynnik determinujący wzrost gospodarczy. Wolność gospodarcza polega m.in. na tym, że państwo nie ingeruje w umowy zawierane pomiędzy różnymi podmiotami (krajowymi i zagranicznymi). Tak więc konsument może wybierać pomiędzy różnymi dostawcami dóbr i usług, z kolei prywatni przedsiębiorcy mogą współpracować z różnymi kontrahentami.
Demokracja ma swoje wady i niesie za sobą pewne zagrożenia. Politycy mogą wykorzystywać demokrację do swoich celów, a obywatele muszą sami mierzyć się z licznymi trudnościami.
Wady demokracji
Warunki sprzyjające korupcji
Przyjmowanie łapówek było powszechne już w ojczyźnie demokracji, czyli starożytnej Grecji. Również współcześnie co jakiś czas słyszy się o korupcji, także na wysokich szczeblach władzy. W ustroju demokratycznym pojedynczy obywatel ma niewiele do powiedzenia na tle większości – chyba że zwróci się do władz i poprosi o pomoc. Oczywiście większe szanse na pomyślne załatwienie sprawy mają obywatele zamożni i wpływowi, którzy są w stanie odpowiednio się odwdzięczyć. W praktyce do najbardziej spektakularnych przejawów korupcji dochodzi pomiędzy firmami prywatnymi a władzą, co prowadzi do sprzeniewierzenia pieniędzy podatników (w kraju i na skalę międzynarodową).
Powolne działanie władzy
Żeby polityk mógł sprawować władzę w państwie demokratycznym, najpierw musi zostać wybrany większością głosów obywateli. Jednak wygrana w wyborach nie daje władzy absolutnej – każda ustawa musi przejść odpowiedni proces legislacyjny. Przykładowo w Polsce projekt ustawy trafia najpierw do Sejmu, gdzie zostaje przedstawiony w trzech czytaniach. Jeżeli projekt zostanie zaakceptowany przez większość posłów, wówczas trafia do Senatu. W Senacie ustawa może zostać odrzucona w całości, zgłoszona do poprawek (wówczas wraca Sejmu) lub zaakceptowana. W ostatnim przypadku ustawa zostaje przekazana Prezydentowi RP do podpisania. Jeżeli prezydent tego nie zrobi, wówczas ustawa może wrócić do Sejmu lub trafić do Trybunału Konstytucyjnego. Pełna procedura może zatem trwać bardzo długo, co spowalnia proces sprawowania władzy w państwie.
Możliwość zdestabilizowania państwa
Jednym z fundamentów ustroju demokratycznego jest pluralizm polityczny. Dzięki temu w parlamencie mogą funkcjonować różne ugrupowania, które mogą oferować obywatelom zupełnie odmienne programy polityczne. Niestety w wyniku walki różnych partii o władzę często dochodzi do rozłamu w społeczeństwie. Podziały te mogą doprowadzić do dyskryminacji, nierespektowania racji osób o odmiennych poglądach, a nawet do protestów i zamieszek. Co więcej, partie jednej opcji politycznej mogą opóźniać procesy legislacyjne ustaw zgłoszonych przez partie z innej opcji, co jeszcze bardziej utrudnia sprawowanie władzy w państwie.
Konieczność podporządkowania się większości/mniejszości
Demokracja w prawdziwym tego słowa znaczeniu polega na sprawowaniu władzy przez większość z jednoczesnym respektowaniem praw i potrzeb mniejszości. Tymczasem w wadliwie działającym ustroju większość może w istocie sprawować absolutną władzę w państwie (tzw. tyrania większości), nie licząc się z interesem obywateli stanowiących mniejszość. Z drugiej strony bezrefleksyjne podporządkowanie się mniejszości może doprowadzić do zahamowania rozwoju państwa i bierności w obliczu kryzysu.
Bierność społeczeństwa
W ustroju demokratycznym trudno „rozliczyć” polityków za niezrealizowane obietnice, zły stan gospodarki czy różnego rodzaju afery korupcyjne. Politycy często wykorzystują władzę do swoich celów i nie realizują programów wyborczych, a mimo to nie ponoszą za to odpowiedzialności. Obywatel nabiera zatem przekonania, że jednostka ma niewiele do powiedzenia, co z kolei prowadzi do bierności wobec spraw politycznych i społecznych. Widać to chociażby po niskiej frekwencji podczas wyborów prezydenckich i parlamentarnych w krajach demokratycznych.
Możliwość manipulowania społeczeństwem przez media
W państwie demokratycznym partie walczą o głosy i poparcie obywateli przy każdej nadarzającej się okazji. Taką możliwość dają im na przykład „zaprzyjaźnione” media – prasę, stacje radiowe i telewizyjne. Materiały informacyjne często przedstawiane są w sposób tendencyjny – tak, aby podkreślić efektywne działanie partii sympatyzującej lub przedstawić konkurencyjną partię w negatywnym świetle. Niemniej trzeba pamiętać, że w demokratycznym państwie istnieją niezależne i obiektywne media, czego nie można powiedzieć o państwie totalitarnym.
Podatność na kryzysy
W czasie kryzysu państwo wymaga podejmowania szybkich, stanowczych i jednocześnie trafnych decyzji (np. w oparciu o ekspertyzy specjalistów). Sytuacji z pewnością nie służy powolne działanie władzy, które wynika m.in. z procedur legislacyjnych, opieszałości urzędników czy konfliktów pomiędzy rządem a opozycją. Dodatkowo działanie w kryzysie utrudnia fakt, że władza musi liczyć się ze zdaniem różnych środowisk i często musi iść na ustępstwa. W efekcie rząd wybiera rozwiązania populistyczne zamiast najbardziej optymalnych w danej sytuacji.
Plusy i minusy demokracji - podsumowanie
Demokracja nie jest ustrojem idealnym, ponieważ może sprzyjać korupcji na wysokich szczeblach władzy i spowodować rozłam w społeczeństwie. Niemniej dzięki demokracji obywatel ma szereg praw i wolności, może swobodnie się rozwijać, a przede wszystkimi decydować o sposobie zarządzania państwem. Warto zatem korzystać z możliwości, jakie zapewnia demokracja, na przykład poprzez uczestnictwo w wyborach.
Bibliografia / Netografia
- Dahl R.A., O demokracji, w: Król M. (red.), Smolar A. (red.), Demokracja – filozofia i praktyka, przeł. Król M., Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków, 2002.
- Danel Ł. (red.), Kornaś J. (red.), Dylematy polskiej demokracji, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków, 2012.
- Piątek D., Szarzec K., Pilc M., Wolność gospodarcza i demokracja a wzrost gospodarczy krajów transformujących się, „Ekonomista”, 2014, nr 3, s. 367-395.
- Proces legislacyjny, Senat.edu.pl, https://senat.edu.pl/senat/proces-legislacyjny/, Data odczytu: 2022.11.28
Jedna odpowiedź
Szczerze mówiąc, po przeczytaniu tego artykułu jestem jeszcze bardziej przekonany, że demokracja nie jest tym idealnym ustrojem, za jaki ją wszyscy mają. Po pierwsze, demokracja często prowadzi do rządów większości kosztem mniejszości. Wybory wygrywa ten, kto zdobędzie poparcie większej liczby osób, ale co z tymi, którzy mają inne zdanie? Ich głos jest często ignorowany, a interesy zepchnięte na dalszy plan.
Po drugie, demokracja często kojarzy się z populizmem. Politycy, żeby zdobyć głosy, obiecują wszystko, co tylko przyjdzie im do głowy, niezależnie od tego, czy te obietnice są realne czy nie. Tym samym, wyborcy są często zwodzeni pustymi obietnicami, co w dłuższym okresie prowadzi do frustracji społeczeństwa.
Po trzecie, demokracja może być niezwykle niesprawna. Z powodu ciągłych wyborów i zmian władzy, trudno jest utrzymać stabilność i konsekwencję w polityce państwa. To sprawia, że wiele ważnych projektów i reform jest opóźnianych, a niekiedy wręcz porzucanych.
Ostatni argument, o którym nie wspomniano w artykule, to zagrożenie demagogią i manipulacją. W demokracji, zwłaszcza w erze mediów społecznościowych, łatwo jest manipulować opinią publiczną, rozprzestrzeniać fałszywe informacje i tworzyć podziały w społeczeństwie. Nie zawsze najlepsi i najbardziej kompetentni ludzie dochodzą do władzy – czasami są to po prostu ci, którzy lepiej potrafią manipulować i używać retoryki na swoją korzyść.
W związku z tym, choć demokracja ma swoje plusy, uważam, że nie jest to system doskonały i warto szukać alternatyw, które będą bardziej stabilne, sprawiedliwe i odporne na manipulacje.